Systeemtherapie, Spiritualiteit en Spaanse les
Aflevering 57 van mijn blog over een zoektocht naar herstel van 2004 tot 2011
Zo ijzig koud als het in Minnesota in de winter is, zo broeierig en warm is het in de zomer. Vanaf juni is het regelmatig ruim boven de 40 graden Celsius en dat betekent spitsroeden lopen van airco naar airco. In mijn gehuurde Cabin is het al snel niet meer te harden, Er is geen koelsysteem, iets waar ik even niet op gelet had toen ik de Cabin huurde. Mijn huisbaas wil hier wel in voorzien maar kan dit op de korte termijn niet geregeld krijgen. Dit betekent dat ik voor een aantal weken ga logeren bij mijn studiegenoot en inmiddels goede en trouwe vriend Jim. Geen onverdeeld genoegen omdat hij nogal eens aanvaringen heeft met zijn, van origine Mexicaanse vrouw. Dat leidt tot Spaanstalige scheldpartijen waarvoor om de strekking te begrijpen trouwens geen diepgaande kennis van de Spaanse taal nodig is. Om wat voor reden dan ook ziet ze in mij een verwante ziel waarbij ze na afloop van een escalatie ook nog eens haar hart kan uitstorten, ook in het Spaans. Ik luister braaf en knik op gezette tijden bevestigend. Soms anticipeer ik tijdig, dan biedt mijn auto een uitvlucht en duik ik een winkelcentrum in waar het aangenamer toeven is. Gelukkig duurt deze huiselijke overlast maar een week of vier, daarna steekt er een windje op en wordt de temperatuur een stuk draaglijker. Gewoon mooi constant zomerweer. Het meer waar ik op uitkijk, krijgt op een dag zowaar bezoek van een grote kolonie Pelikanen. Voor mij bijzonder omdat ik ze voor het eerst in mijn leven zo in het wild zie. Voor mijn huisbaas Dick, blijkt het al sinds zijn jonge jaren een voortdurende bron van vermaak. Met zijn grote zelfgebouwde modelvliegtuigen ontregelt hij met veel plezier de kolonie op gezette tijden. Een compromis zo vertelt zijn partner Vicky me later, hij mag er van haar namelijk niet op schieten. Hij heeft er een hekel aan vanwege de grote hoeveelheden poep die de vogels overal achterlaten en die zich lastig laat wegpoetsen als deze op een huis of auto terecht komt. Tja, je kan er wat van vinden maar zo werkt het hier.
Het tweede trimester van mijn opleiding vordert gestaag. Ik heb erg veel aan de cursus systeem en familie therapie, voor het grootste deel gegeven door een ervaren docente die ook verbonden is aan de jeugdfaciliteit van Hazelden in Plymouth. Ze is bijzonder inspirerend en kan heel beeldend voorbeelden uit haar eigen praktijk schetsen. Net als groepstherapie vraagt systeemtherapie veel creativiteit en inventiviteit, iets wat mij wel ligt. Een verademing als ik het vergelijk met alle protocollen, bedachtzaamheid en overwegingen die ons bij de individuele therapievormen worden aangeleerd. Systeemtherapie leert me ook veel over mijn eigen historie en rol in het gezin waarin ik ben opgegroeid en later, in mijn eigen gezin met Heleen en de kinderen. In de rollen die eenieder daarin vervult, zit een zekere onderliggende wetmatigheid waaraan bijna niet te ontkomen is. Ik realiseer me hoe jammer het is dat nooit iemand in mijn eigen behandeltraject, vijf jaar eerder, mij hierop heeft gewezen. Bij alle relatie therapieën die Heleen en ik hebben ondergaan en geprobeerd is het nooit op deze verhelderende manier aan bod gekomen. Ik zie nu pas goed wat er bijvoorbeeld met de kinderen gebeurt in een dergelijk proces van verslaving en herstel. Een verslaafde is zo leer ik hier, een ziek element binnen een systeem, een element waaraan het systeem gewend is geraakt en waar de systeemleden mee om hebben leren gaan, in goede en in kwade zin. Als dit zieke element gaat herstellen, heeft dit een belangrijke invloed op het systeem. De rollen veranderen ingrijpend, wat voor een herschikking en daardoor vaak spanningen zorgt. Zeker voor kinderen zijn rolwisselingen die hierdoor ontstaan erg verwarrend. Zo op een rijtje gezet is het erg logisch, maar ik had er nog nooit zo over nagedacht. Als ik terugkijk herken ik al snel een aantal patronen. Een familiesysteem is feitelijk niets anders dan een pakketje individuen met een stuk elastiek er omheen. Als je ergens aan gaat trekken of duwen heeft dat invloed op het gehele samenstel. Wat de gevolgen zijn is lastig te voorspellen, maar dat ze er zullen zijn, is duidelijk. De behandeling van Hazelden is hier op toegerust en heeft een bijzonder programma voor de familieleden van verslaafden. Iedere cliënt mag twee personen uitnodigen om hier aan deel te nemen. Het programma duurt maar liefst vier dagen en gaat uitgebreid in op deze systeemproblematiek. Ik mag een keertje meelopen, of beter gezegd meedoen met zo’n programma als deelnemer. Dat is een heel leerzame en bijzondere ervaring omdat ik zie dat het voor familieleden en naasten vaak voor het eerst goed duidelijk maakt wat hun eigen rol is in de ziekte die verslaving is. Het wordt pijnlijk zichtbaar hoezeer verslaving het familiesysteem door de jaren heen heeft aangetast, hoe de familieleden zelf zijn veranderd. Bij binnenkomst hebben veel deelnemers de focus op hun naaste die in behandeling is. Wat moeten ze doen om de verslaafde te helpen zodat hij of zij niet terugvalt in gebruik? Gedurende het programma draait dit langzaam bij. Want, wat is er, in het vaak jarenlange sluimerende proces, met henzelf gebeurd? Het is voor mij een heel intense ervaring om mee te maken Het blijken 4 dagen vol emoties. Pas helemaal aan het einde van dit 4-daagse programma is er een sessie samen met het familielid dat op dat moment bij Hazelden in behandeling is. Tot dan ontmoeten de familieleden wel andere verslaafde cliënten van Hazelden maar niet hun eigen naaste. Alle deelnemers zijn zonder uitzondering positief over het programma. Ik ook trouwens. Ik hoor zo voor het eerst heel direct en onverhuld ervaringen van familieleden, wat zij hebben meegemaakt en hoe zij zich hebben gevoeld. Hoe zij het verslavingsproces hebben ervaren en wat het met hen doet. Juist omdat het niet mijn eigen familie is, krijg ik veel minder de neiging me te verdedigen of te verontschuldigen. Het geeft mij de gelegenheid open en eerlijk naar hun verhalen te luisteren, en zij naar het mijne. Zo leren we samen te luisteren naar elkaars ervaringen, dat geeft lucht, verlichting en ook begrip.
Bij mijn werk in de kliniek valt het mij steeds meer op hoe belangrijk de rol van de spiritueel care counselor in het behandelproces eigenlijk is, voor de cliënten maar ook voor het behandelteam. Het Minnesota model heeft als uitgangspunt dat verslaving een ziekte is die de mens lichamelijk, geestelijk en spiritueel aantast. Vandaar dat specifieke zorg en aandacht op dit gebied noodzakelijk is. Spiritualiteit is in de GGZ een ondergeschoven kind, factor waar in ons eigen land met de nodige scepsis naar gekeken wordt, in ieder geval door de verzekeraars. Het was in het verleden, vóór mijn eigen behandeling in Schotland, ook niet iets waar ikzelf een grote belangstelling voor had. Hier ervaar ik in de praktijk waarom het bij de behandeling van verslaving erg helpend kan zijn. De rol van spiritueel care counselor wordt in ons team vervuld door een IJslandse die is opgeleid als theoloog en counselor. Bij veel cliënten merk ik dat ze na het loslaten van hun verslaving zoekende zijn naar een nieuw houvast in hun leven. Noem het maar de zin van het leven, iets waarop ze kunnen vertrouwen, waar ze zich thuis bij voelen. Tot dan toe was dat vaak hun middel, hun verslaving, iets wat wegvalt op het moment dat ze dat (moeten) loslaten. Je zou kunnen zeggen dat er dan een soort vacuüm in de geest, in het leven van iemand die verslaafd is, ontstaat. De spiritueel counselor helpt de cliënten bij deze nieuwe zoektocht en biedt aanknopingspunten en houvast. Dit zorgt ervoor dat cliënten ook wat gemakkelijker aansluiting kunnen vinden bij de spiritualiteit van het twaalf stappen programma van de AA. Ook al is dat geen must. In het behandelteam, zoals bijvoorbeeld bij het multidisciplinair overleg waarbij de behandeling van cliënten worden besproken, fungeert ze vaak als advocaat van haar cliënten. De IJslandse kan ook ongegeneerd uitvallen als ze merkt dat er iemand bevooroordeeld is, of te gemakzuchtig. Ze plaatst zaken en gedrag van cliënten vaak in een ander perspectief en levert zo een belangrijke bijdrage aan een objectief en gezond functionerend team. Aan de andere kant kunnen wij haar voor gevoelige, ethische kwesties ook raadplegen als vraagbaak of voor ruggenspraak. De spiritueel counselor houdt ons kritisch en scherp op onze eigen rol in het behandelproces van een cliënt.
Eind juli zit het tweede trimester er eindelijk op en heb ik twee derde van het studie programma afgerond. Het is eindelijk zomervakantie, ik heb bijna vier weken vrij, iets waar ik lang naar heb uitgekeken. Frits en Kees, mijn twee zoons, komen samen met Heleen over. We gaan samen de Verenigde Staten eens wat beter bekijken. Vier weken weer even een gezinnetje zijn, moet ons wel lukken vond ook Heleen. Even weer terug in mijn oude, eigen systeem
(Wordt vervolgd)